Wapenhandel: export naar Israël

Vanwege internationale wetten was Nederland jarenlang terughoudend met het doorvoeren en exporteren van wapens naar Israël. Volgens het Wapenhandelsverdrag en regels van de Europese Unie mogen landen geen wapens leveren als die worden ingezet bij mensenrechtenschendingen.

Toch werd deze regel in 2022 door het kabinet-Rutte IV genegeerd. Nederland besloot dat jaar om voor miljoenen euro’s aan militaire goederen naar Israël te exporteren.

Uit onderzoek van The Investigative Desk en Follow the Money blijkt dat Nederland ook na oktober 2023, toen het geweld in Gaza sterk escaleerde, vergunningen bleef afgeven voor wapenexport naar Israël.

bron: De Volkskrant, klik om te vergroten

Wat werd er geëxporteerd?

In 2022 exporteerde Nederland onder andere:

- Onderdelen voor geleide raketten
- Raketmotoren
- Anti-tankraketten

In 2023 ging het om:

- Technologie en onderdelen voor F-16-gevechtsvliegtuigen
- Warmtecamera’s
- Onderdelen van granaten
- Militaire communicatiesystemen
- Technologie voor militaire voertuigen
- En andere “niet-gespecificeerde militaire technologie

Na 7 oktober 2023 was dit onder andere:

- Technologie voor anti-tankraketten
- Geleide projectielen
- Raketmotoren
- Diverse radarsystemen

Sinds 7 oktober 2023 exporteerde Nederland:

Om wat voor bedragen gaat het?

Sinds 7 oktober 2023 gaf Nederland toestemming voor de doorvoer van ca. 4 miljoen euro aan militaire goederen aan Israël. Een deel daarvan betrof militaire robots. De Nederlandse overheid heeft niet bekendgemaakt wat voor soort robots dit zijn of waarvoor ze worden gebruikt. Ook zijn er voor meer dan 60 miljoen aan ‘dual-use’ goederen uitgevoerd; producten die zowel een civiele als militaire toepassing kunnen hebben.

Overigens werden er ten minste 110 speciaal getrainde militaire honden geëxporteerd vanuit Nederland naar Israel; deze staan echter niet officieel als ‘wapens’ of ‘dual-use’ goederen aangemerkt. Lees meer over deze honden op deze pagina.

Offensief of defensief? Beiden wapens

In 2023 gaf het kabinet toestemming voor de export van onderdelen voor marineschepen, ter waarde van 2,4 miljoen euro. Volgens het kabinet vielen deze onderdelen niet onder de categorie 'wapens', en konden ze dus worden doorgevoerd — ondanks het feit dat de Israëlische marine actief betrokken is bij de aanvallen op Gaza.

Ook werd kort geleden export goedgekeurd van radaronderdelen voor het Israëlische 'Iron Dome’.-systeem. Volgens voormalig minister Geoffrey van Leeuwen (Buitenlandse Handel, VVD) mag Nederland wapens blijven leveren als Israël deze inzet voor ‘zelfverdediging’. Maar dit standpunt is misleidend: volgens het internationaal recht wordt er geen onderscheid gemaakt tussen defensieve en offensieve wapens. Alle wapens vergroten de militaire capaciteit, en alle wapens kunnen leiden tot mensenrechtenschendingen.

Verbod op de export van F-35 onderdelen

In februari 2024 oordeelde het Gerechtshof in Den Haag dat Nederland geen F-35-onderdelen meer mag leveren aan Israël. De rechtbank stelde vast dat de Nederlandse regering waarschuwingen over ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht had genegeerd.

Nederland had in 2016 voor het eerst toestemming gegeven voor export van F-35-onderdelen, en toen de risico's één keer onderzocht. Daarna bleef de export doorgaan, zonder verdere controle — zelfs toen het geweld en de mensenrechtenschendingen toenamen. De rechter oordeelde dat deze werkwijze in strijd is met Europese en internationale verdragen. De vergunning had opnieuw geëvalueerd moeten worden, zeker na het begin van de genocide in Gaza.

Mazen in de wet en onophoudelijke geldstromen

De Nederlandse F-35 gevechtsvliegtuigen zijn onderdeel van het Amerikaanse F-35 Lightning II programma, dat is ontstaan uit het Joint Strike Fighter (JSF)-programma. Binnen dit programma bouwen verschillende landen onderdelen voor de F-35. Nederlandse bedrijven, zoals Fokker, maken bijvoorbeeld landingsgestellen. Hoewel het Nederlandse Hooggerechtshof in februari 2024 heeft bepaald dat Nederland geen F-35-onderdelen meer mag exporteren naar Israël, is de praktijk ingewikkelder. Omdat andere landen in het JSF-programma zich niet aan dit Nederlandse verbod hoeven te houden, kunnen de in Nederland geproduceerde onderdelen alsnog in Israël terechtkomen.

Hoe dat werkt?
De onderdelen worden opgeslagen in internationale depots, en daarna bijvoorbeeld via Amerikaanse bedrijven zoals Lockheed Martin en Pratt & Whitney naar Israël gestuurd. Dit betekent dat Nederland zich juridisch achter regels verschuilt, terwijl het in werkelijkheid nog steeds militair materieel levert aan Israël, wat wordt ingezet in een oorlog waarin mensenrechten en internationaal recht structureel worden geschonden.

Nieuwe export ondanks verbod: F-16 onderdelen

Volgens het European Legal Support Center (ELSC) heeft Nederland ook onderdelen van F-16-gevechtsvliegtuigen geleverd aan Israël. Deze vliegtuigen worden in Gaza ingezet voor bombardementen, wat betekent dat Nederland opnieuw een directe rol speelt in de aanvallen.

Opvallend: op de dag van de rechtszaak in november 2024 keurde de Nederlandse overheid een nieuwe exportvergunning voor F-16-onderdelen goed — in tegenstelling tot eerdere beloften dat dit ‘onwaarschijnlijk’ was. De Nederlandse minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking gaat daarmee in tegen het verbod op wapenleveringen als er een duidelijk risico is op betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen, en is daarmee in strijd met internationale wetgeving.

Hoewel de overheid stelt dat deze onderdelen bestemd zijn voor Roemenië en Oekraïne, roept de timing en het gebrek aan transparantie grote juridische en ethische vragen op.

Volgens de Nederlandse minister van Defensie, Ruben Brekelmans, zijn de F-16-gevechtsvliegtuigen per 1 januari 2019 officieel uit dienst gesteld. Ze zijn langzaam vervangen door de F-35, een nieuwer, krachtiger gevechtsvliegtuig. Maar de Nederlandse F-16’s hebben een gewelddadige geschiedenis.

Tussen 2014 en 2016, en opnieuw in 2018, voerde Nederlandse F-16’s 2.100 luchtaanvallen uit op Syrië en Irak, vanuit een militaire basis in Jordanië. Bij één van die aanvallen, op een autofabriek in Hawaija (Irak) in 2015, kwamen minstens 70 burgers om het leven. Een hele woonwijk werd verwoest. Het was één van de dodelijkste aanvallen van die oorlog, uitgevoerd door een Nederlandse F-16. Het onderzoek naar deze aanval is inmiddels heropend, onder druk van mensenrechtenorganisaties en journalistiek onderzoek.

Bronvermelding