‘Apartheid’ is een Afrikaans woord dat zijn origine heeft in Nederland. Het woord ‘apartheid’ werd gebruikt om het beleid van de Zuid-Afrikaanse overheid aan te duiden dat gericht was op het scheiden van en het creëren van een hiërarchie tussen verschillende rassen. Dit beleid, dat Zwarte mensen tot tweede- of derderangs burgers maakte en gruwelijk geweld in de hand hielp, hield Zuid-Afrika in haar greep van 1948 tot de vroege jaren ‘90. Sindsdien is het woord ‘apartheid’ over heel de wereld gebruikt om vergelijkbare praktijken te omschrijven. 

Tegenwoordig wordt het begrip ‘apartheid’ ook gebruikt om andere vormen van systematische racistische onderdrukking te beschrijven. Apartheid betekent: een regime waarin één etnische groep op structurele wijze heerst over een andere, door wetten, beleid en geweld. Het draait om uitsluiting, controle en overheersing – niet alleen sociaal en economisch, maar ook fysiek en psychologisch.

Steeds meer mensenrechtenorganisaties en wetenschappers stellen dat het Israëlische beleid ten opzichte van Palestijnen voldoet aan deze definitie. Israël controleert en onderdrukt de Palestijnse bevolking door middel van militaire checkpoints, vergunningen, de bouw van illegale nederzettingen, gedwongen huisuitzettingen, de vernietiging van huizen, ongelijke toegang tot land, water en andere hulpbronnen, en het systematisch ontzeggen van fundamentele rechten.

Wat er in Palestina gebeurt is geen ‘conflict tussen twee gelijke partijen’, maar een systeem van koloniale apartheid dat al decennialang wordt gehandhaafd – en gelegitimeerd – door internationale stilzwijgendheid en medeplichtigheid.

Juridische omschrijving van apartheid

In het internationaal recht wordt apartheid erkend als een misdaad tegen de mensheid. Het is niet alleen een schending van mensenrechten, maar ook een ernstige overtreding van het internationale strafrecht.

Volgens de Apartheid Conventie en het Statuut van Rome (het verdrag waarop het Internationaal Strafhof is gebaseerd) is er sprake van apartheid wanneer er opzettelijke en systematische onderdrukking en overheersing plaatsvindt door de ene etnische groep over een andere. Dit moet gebeuren binnen een geïnstitutionaliseerd systeem – dus met wetten, beleid en structuren – en met als doel om dat systeem van overheersing in stand te houden.

Wanneer een staat of regime in zo’n context onmenselijke daden pleegt, zoals willekeurige gevangenschap, deportatie, geweld of het ontzeggen van fundamentele rechten, dan kwalificeert dit volgens het internationaal recht als de misdaad van apartheid.

De Boycott, Divestment and Sanctions (BDS) beweging is een wereldwijde, door Palestijnen geleide campagne die als doel heeft om Israël onder druk te zetten tot het voldoet aan internationale wetgeving en om Palestijnse mensenrechten te respecteren. Geïnspireerd door de anti-apartheidbeweging in Zuid-Afrika, oefent BDS geweldloze economische, academische en culturele druk uit om Israëls beleid van bezetting, apartheid en mensenrechtenschendingen te bestrijden.

Doelen:

1. Beëindiging van de bezetting en kolonisatie van Palestijns land dat bezet is na 1967 (VN Resolutie 242) en het ontmantelen van de muur.

2. Erkennen van de fundamentele rechten en de volle gelijkheid van Palestijnse burgers van Israël (VN Conventie van Apartheid)

3. Respecteren, beschermen en promoten van het recht van terugkeer van Palestijnse vluchtelingen naar de van hen afgenomen grond en huizen.

Hoe werkt BDS?

• Boycott: Het oproepen van individuen, instituties en bedrijven om op geen enkele manier samen te werken met Israeli bedrijven, universiteiten en culturele instituties die medeplichtig zijn aan onderdrukking.

• Desinvestering: Het aanmoedigen van investeerders, waaronder universiteiten, pensioenfonsen en overheden, om financiële steun aan medeplichtige bedrijven in te trekken.

• Sancties: Druk zetten op overheden om politieke en economische maatregelen in te zetten tegen Israël, waaronder wapenembargo’s en handelsrestricties.

Impact:

• Bedrijven zoals Veolia, Orange en G4S hebben zich teruggetrokken uit Israel door BDS-druk.

• Universiteiten en kerken wereldwijd hebben gedesinvesteerd uit veel Israëlische bedrijven.

• Israël heeft BDS officieel gelabeled als een ‘strategische bedreiging’.

Wat is BDS NIET:

• BDS richt zich niet op individuen gebaseerd op nationaliteit of religie.

• BDS is niet anti-semitisch; het richt zich op beleid van de Israëlische staat en niet op Joodse mensen.

• BDS pleit niet voor geweld. Het is een vredige beweging die zich baseert op internationale wetgeving.

Na de Eerste Wereldoorlog vergrootten overwinnaars zoals Groot-Brittannië en Frankrijk hun wereldwijde macht door voormalige gebieden van het Ottomaanse Rijk over te nemen. Dit gebeurde via het zogeheten mandaatsysteem, waarin westerse machten beloofden toe te werken naar de onafhankelijkheid van deze gebieden. In werkelijkheid betekende het vooral een nieuwe vorm van koloniale overheersing.

Palestina kwam van juli 1922 tot mei 1948 onder Brits mandaat te staan. Al in 1917, vóórdat Groot-Brittannië het gebied officieel onder controle had, gaf de Britse regering de Balfour-verklaring uit. Hierin sprak zij steun uit voor de oprichting van een “nationaal thuis voor het Joodse volk” in Palestina. Deze verklaring werd later van groot belang voor zionistische bewegingen.

Onder Brits koloniaal bestuur begonnen steeds meer Joodse migranten zich in Palestina te vestigen. De Britse autoriteiten ondersteunden deze migratie actief tot in de jaren '30. Dit leidde tot groeiende spanningen met de Palestijnse bevolking, die in 1936 in opstand kwam. De Arabisch-Palestijnse opstand van 1936 tot 1939 was een nationalistische beweging tegen de Britse overheersing en de kolonisering van Palestijns land.

De Britse reactie op deze opstand was keihard: politieke partijen werden verboden, leiders werden opgepakt of geëxecuteerd, en Palestijns verzet werd met geweld onderdrukt. Toen Groot-Brittannië in 1939, onder druk van de opstand, besloot om de Joodse immigratie te beperken (in het zogenoemde White Paper), keerden ook radicale zionistische groeperingen zich tegen het Britse bewind. Extreemrechtse en fascistische zionistische Milities zoals de Irgun en de Lehi pleegden gewelddadige aanvallen op Britse doelen.

Uiteindelijk raakten de Britten gevangen tussen het groeiende zionistische geweld en het Palestijnse verzet. Onder druk van beide kanten – en uitgeput na de Tweede Wereldoorlog – besloot Groot-Brittannië zich in 1948 terug te trekken. De pas opgerichte Verenigde Naties erfden een situatie van chaos en conflict, grotendeels veroorzaakt door het verdeel-en-heersbeleid van het Britse koloniale bestuur.

Verder lezen? Check dan:

Legacy of Violence: A History of the British Empire - Caroline Elkins, 2022 
The Hundred Years’ War on Palestine - Rashid Khalidi, 2020 

De Haganah was een zionistische gewapende groep die in 1920 werd opgericht in Palestina. Ze vormden een van de eerste georganiseerde Joodse milities in het gebied en groeiden later uit tot de kern van het Israëlische leger (de IOF). Tijdens de Arabisch-Palestijnse opstand in de jaren 1930 werkte de Haganah samen met de Britse koloniale macht om het Palestijnse verzet hard neer te slaan. Ook speelden ze een centrale rol in de Nakba van 1948, waarbij ruim 750.000 Palestijnen met geweld uit hun land werden verdreven.

Lees hieronder meer over de Nakba.

Intifada is een Arabisch woord dat letterlijk “zich afschudden” betekent – een krachtige metafoor voor verzet tegen onderdrukking. In de Palestijnse context verwijst het naar volksopstanden of collectieve daden van verzet door Palestijnen tegen de Israelische bezetting. 

De eerste Intifada (1987–1993) en de tweede Intifada (2000–2005) waren vormen van collectieve mobilisatie door gewone Palestijnen, vaak zonder centrale politieke aansturing. Deze opstanden waren een reactie op decennia van landroof, militaire controle, racisme en ongelijkheid. Waar veel mensen het woord ‘opstand’ gebruiken, benadrukt intifada dat het gaat om een diepgeworteld en massaal verzet vanuit het volk zelf – een strijd voor vrijheid, waardigheid en zelfbeschikking.

Nakba betekent ‘catastrofe’ in het Arabisch. Het verwijst naar de massale ontheemding en etnische zuivering van Palestijnen in 1948, toen zionistische troepen minstens 750.000 Palestijnen – zo’n 70% van de toenmalige bevolking – van hun land verdreven. Meer dan 500 dorpen werden verwoest en zeker 15.000 Palestijnen werden gedood.

Op 14 mei 1948, direct na het einde van het Britse Mandaat, riepen zionistische leiders de oprichting van de staat Israël uit. In het jaar daarna bezette Israël 78% van historisch Palestina. De resterende 22% – de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook – kwamen later onder Israëlische militaire bezetting.

Hoewel de Verenigde Naties Palestijnen officieel het Recht op Terugkeer toekenden, mochten de verdreven families nooit terugkeren naar hun land of huizen.

Vandaag leven meer dan zes miljoen Palestijnen als geregistreerde vluchtelingen in onder andere Jordanië, Libanon, Syrië, Gaza en de Westelijke Jordaanoever. Tegelijkertijd blijft Israël zijn koloniale project uitbreiden: 750.000 Israëlische kolonisten wonen nu illegaal in nederzettingen op Palestijns land, vaak onder bescherming van het leger. Palestijnen leven onder strikte controle, met checkpoints, landroof, huisvernietigingen en aanvallen op hun oogsten en dorpen.

De Nakba is geen afgesloten hoofdstuk uit het verleden. Het is een systeem van voortdurende ontheemding, onderdrukking en apartheid – en het gaat vandaag de dag gewoon door.

Sinds 2004 roept de Palestinian Campaign for the Academic and Cultural Boycott of Israel (PACBI) op tot een boycot van Israëlische universiteiten vanwege hun directe betrokkenheid bij apartheid, bezetting en genocide tegen het Palestijnse volk.

De boycot richt zich op instellingen, niet op individuele academici. Het doel is om de academische en financiële banden met Israëlische universiteiten en bedrijven die betrokken zijn bij mensenrechtenschendingen te verbreken.

De eisen van PACBI:

• Stop alle institutionele uitwisselingen met Israëlische universiteiten.

• Stop gezamenlijke onderzoeksprojecten met Israëlische instellingen.

• Sluit bedrijven die betrokken zijn bij oorlogsmisdaden uit van contracten en samenwerkingen.

• Trek investeringen terug uit bedrijven die profiteren van de Israëlische apartheid, militaire bezetting of genocide.

• Stel een onafhankelijke commissie in om toezicht te houden op naleving van deze richtlijnen.

PACBI verzet zich niet tegen persoonlijke samenwerkingen met Israëlische academici, zolang zij niet verbonden zijn aan een Israëlische instelling. De campagne gaat ervan uit dat universiteiten een morele én juridische verantwoordelijkheid hebben om zich te distantiëren van instellingen die medeplichtig zijn aan structureel geweld en onderdrukking.

PACBI staat in een lange traditie van academisch verzet. Tijdens de wereldwijde strijd tegen de apartheid in Zuid-Afrika, voerden studenten overal ter wereld – van de VS tot Nederland – actie tegen samenwerking met Zuid-Afrikaanse instellingen. In de jaren ‘70 verbraken Nederlandse universiteiten hun banden met Zuid-Afrikaanse universiteiten. Het internationale verzet speelde een grote rol in het beëindigen van het apartheidsregime in 1991.

PACBI roept studenten en instellingen op om vandaag dezelfde morele helderheid en moed te tonen – in solidariteit met Palestina.

Lees hier verder:
https://www.dutchscholarsforpalestine.nl/academic-boycott
https://bdsmovement.net/pacbi/cultural-boycott-guidelines

Zionisme is de officiële ideologie van de Israëlische staat. Het is een vorm van etnisch nationalisme: het idee dat alle Joden ter wereld samen één volk vormen, dat recht heeft op een eigen staat in Palestina, waar enkel Joodse mensen mogen wonen. 

Zionisme gaat dus niet over religie, maar over de oprichting van een Joodse natiestaat. Die staat, Israël, is vanaf het begin gebouwd op kolonisatie: het in bezit nemen van Palestijns land, en het wegduwen of verwijderen van de Palestijnse bevolking.

In 2018 nam Israël de Natiestaatwet aan. Die stelt dat alleen Joodse mensen recht hebben op zelfbeschikking in Israël. Daarmee ontkent Israël openlijk het recht van Palestijnen om hun eigen toekomst te bepalen. Dat maakt de Israëlische staat juridisch en politiek een racistische staat: mensenrechten zijn er afhankelijk van afkomst.

Hoewel er door de tijd heen verschillende stromingen in het zionisme zijn geweest, is de praktijk sinds 1948 duidelijk: zo veel mogelijk land voor Joodse kolonisten, met zo weinig mogelijk Palestijnen.

Historische wortels

Zionisme werd een belangrijke ideologie in de negentiende eeuw, onder invloed van Europese Joodse denkers zoals Theodor Herzl, maar kreeg ook steun van antisemitische politici en christelijke zionisten. Zij zagen zionisme als een manier om Joden uit Europa te krijgen. Christelijk zionisme gelooft dat de terugkeer van Joden naar het “beloofde land” nodig is voor de wederkomst van Jezus. In deze visie zijn Joden een middel, geen doel.

Tot op de dag van vandaag krijgt Israël veel politieke en financiële steun van landen als de VS, Nederland en Groot-Brittannië, vaak vanuit christelijk-zionistische of imperialistische motieven. Zie ook dit artikel over Christenen voor Israel.

Na de Holocaust won het zionisme aan steun in Europa, mede doordat het werd gezien als een oplossing voor het ‘Joodse probleem’ – een formulering die op zichzelf al racistisch is. Toch bleven ook andere opties bestaan, zoals migratie naar de VS of socialistisch antizionisme, dat een gezamenlijke strijd van Joden en Palestijnen voor rechtvaardigheid voorstelde.

In de afgelopen decennia is het zionisme steeds meer verhard richting religieus fundamentalisme, waarin Joodse suprematie expliciet wordt verdedigd.

Antizionisme ≠ antisemitisme

Antizionisme is géén antisemitisme. Antizionisme is verzet tegen een ideologie die uitgaat van Joodse overheersing en Palestijnse onteigening. Zeggen dat alle Joden zionisten zijn – of moeten zijn – is juist antisemitisch: het ontkent hun diversiteit en beweert dat ze nergens anders thuishoren dan in Israël.

Antisemitisme is een vorm van anti-Joods racisme, vaak gebaseerd op samenzweringstheorieën dat Joodse elites in het geheim de wereld regeren, en heeft zijn wortels in de Europese en christelijke geschiedenis van het vervolgen van Joodse mensen.

De Israëlische staat beweert dat zij namens alle Joden wereldwijd spreekt. Daarmee probeert ze elke kritiek op Israël af te doen als antisemitisch.

Video: Why anti-Zionism is not anti-Semitism